HAYATI
--------------------------------------------------------------------------------
Sultan Birinci Abdülmecid 25 Nisan 1823 günü doğdu. Babası Sultan
İkinci Mahmud, annesi Gürcü Bezm-i Alem Valide Sultan'dır. Annesi
Gürcüdür. Sultan Birinci Abdülmecid, babasının arzusu yönünde bir
eğitim ve terbiye gördüğü için ıslahatçı fikirlere sahipti. Batı alemine
karşı hayranlık besliyordu. Babasının vefatı üzerine, henüz 17
yaşında iken Osmanlı tahtına oturdu. Devletin ilerleyişi için Avrupayi
hayat tarzının ülke çapında yaygınlaştırılmasını istedi. Saltanatının
henüz dördüncü ayında ilan ettiği Gülhane Hatt-ı Hümayunu sebebiyle
Tanzimat Dönemi padişahı olarak şöhret bulmuştur.
Sultan Birinci Abdülmecid batılı yazarların takdir ve sevgiyle andıkları
bir padişahtı. Adil, merhametli, ıslahatçı, yenilikçi bir insan olan
Sultan Birinci Abdülmecid, çok genç yaşlardan itibaren içki
kullanmaya başladı. 25 Haziran 1861 tarihinde 39 yaşında iken
İstanbul'da veremden dolayı vefat eden Sultan Birinci Abdülmecid,
Yavuz Sultan Selim'in türbesi yanındaki mezarına defnedildi.
Sultan İkinci Mahmud, ölüm döşeğinde iken, Osmanlı Devleti'ne karşı
ayaklanmış olan Kavalalı Mehmed Ali Paşa Osmanlı kuvvetlerini
Nizip'te yenilgiye uğratmıştı. Sultan Birinci Abdülmecid böyle
karmaşık bir ortamda tahta çıktı. Mısır Sorunu, Rus donanmasının
Hünkar İskelesi Antlaşmasına uyarak İstanbul'a gelmesi üzerine bir
Avrupa sorunu haline geldi.
Başta İngiltere, Avusturya, Prusya ve Rusya olmak üzere Avrupalı
devletler, Osmanlı Devleti ile Mısır Valisi Kavalalı Mehmed Ali Paşa
arasındaki Mısır Sorununu çözmek için bir konferans düzenlediler.
Avrupa Devletleri Mısır'da güçlü bir yönetim istemiyorlardı. Kavalalı
Mehmed Ali Paşa'ya karşı Osmanlı Devleti'nin tarafını tuttular ve bu
ortamda Londra Sözleşmesi imzalandı (1840).
Buna göre; Mısır Osmanlı Devleti'ne bağlı kalacak, ancak yönetimi
Mehmed Ali Paşa ve oğulları yürütmeye devam edecekti. Mısır 80.000
altın vergi ödeyecekti. Suriye, Adana ve Girit tekrar Osmanlı
yönetimine bırakılıyordu.
Hünkar İskelesi Antlaşması'nın süresi bitince, Londra'da bir yeniden
bir konferans düzenlendi (1841). Toplantıya Osmanlı Devleti'nden
başka Rusya, Fransa, İngiltere, Prusya ve Avusturya katıldı.
Konferansta alınan kararlara göre, Boğazlarda egemenlik hakkı
Osmanlı Devleti'ne ait olacak, ancak barış döneminde hiçbir savaş
gemisi boğazlardan geçmeyecekti.
Bu antlaşma ile Fransa ve İngiltere Akdeniz'deki güvenliklerini
sağlamış oluyorlar, Osmanlı Devleti'nin boğazlar üzerindeki kayıtsız
şartsız haklarına kısıtlama geliyordu. Rusya ise Hünkar İskelesi
Antlaşması ile boğazlar üzerinde sağladığı üstünlüğü kaybetmiş
oluyordu.
TANZİMAT FERMANI
--------------------------------------------------------------------------------
Tanzimat hareketleri Osmanlı'ya batılı anlamda bir düşünce biçimi ve
yönetim şekli getirmek için Avrupa'dan esinlenerek yapılan programlı
bir yenilik ve kültür hareketiydi. Bu hareket Sultan İkinci Mahmud'un
padişah olduğu yıllarda başlamıştı.
Sultan Birinci Abdülmecid tarafından Londra Elçiliğinden alınıp
Hariciye Nazırlığına (Dış İşleri Bakanlığı) getirilen Mustafa Reşit
Paşa, Avrupa siyasetini iyi bilen bir devlet adamıydı. Tanzimat
hareketinin bugüne kadar yapılan ıslahatlardan farklı olduğunu Sultan
Birinci Abdülmecid'e kabul ettirdi.
Tanzimat Fermanı; Topkapı sarayının Gülhane Bahçesinde düzenlenen
ve yabancı elçilerle, devlet adamlarının hazır bulunduğu bir
toplantıda, Mustafa Reşit Paşa tarafından Kasım 1839 tarihinde ilan
edildi. Tanzimat fermanına tarihimizde Tanzimat-ı Hayriye veya
Gülhane Hatt-ı Humayun'u da denir.
Tanzimat Fermanı'nın getirdiği önemli yenilikler şunlardı; Müslüman
veya gayrimüslim olan herkesin can, mal, namus güvenliği devlet
garantisi altına alınacak, vergiler herkesin gelirine göre düzenli bir
şekilde alınacak, askerlik belirli bir düzene göre olacak, mahkemeler
herkese açık olacak ve mahkeme kararı olmadan kimse idam
edilmeyecek, herkesin mal ve mülk sahibi olması ve bunu miras olarak
bırakabilmesi sağlanacak, rüşvet ve iltimas kaldırılacak, kanun
gücünün her gücün üstünde olduğu kabul edilecekti.
Tanzimat Fermanı, Osmanlı Devleti'nde anayasal düzenin başlangıç
noktası olarak kabul edilebilir. Bu fermanla Sultan Birinci Abdülmecid,
kendi gücünün üzerinde bir güç olduğunu kabul ediyordu. Tanzimat
Fermanı ile azınlıklara bazı haklar verilmişti. Bu hakları bahane eden
Avrupa devletleri Osmanlı Devleti'nin iç işlerine karışmaya devam
ettiler. Oysa Tanzimat Fermanı, bir anlamda bu tip müdahaleleri
önlemek için ilan edilmişti.
KIRIM SAVAŞI
--------------------------------------------------------------------------------
Tanzimat Fermanı, Osmanlı Devleti içinde gerektiği ilgiyi görmese de,
Avrupa'da ses getirdi. Bu sıralarda, Tuna boylarında ilerlemeye
başlayan Rusya, Osmanlı topraklarına son vermek ve bu toprakları
Avrupalı devletler arasında pay etmek istiyordu.
Ayrıca Rusya, Osmanlı Ortodokslarının haklarının kendisine
bırakılmasını da istiyordu. Ancak Rusya'nın hesabı tutmadı. İngiltere
ve Fransa bu planı kabul etmeyerek, Rus saldırısı karşısında Osmanlı
Devleti'nden taraf oldular. Ruslar, İngiliz ve Fransız kuvvetlerinden
destek alan Osmanlı kuvvetleri karşısında yenilgiye uğradılar ve
Sivastopol ele geçirildi (1855).
Osmanlı Devleti karşısında uğradığı yenilgiler yüzünden intihar eden
Rus Çarı Birinci Nicolay'ın yerine tahta geçen Çar İkinci Alexander,
barış istemek zorunda kaldı. 1856 yılında yapılan Paris Antlaşmasına
göre; Osmanlı Devleti bir Avrupa devleti sayılacak, toprakları Avrupa
devletlerinin kefaleti altında olacaktı. Karadeniz'de her iki tarafın da
savaş gemileri bulundurulmayacaktı. Taraflar aldıkları yerleri
birbirlerine geri vereceklerdi.
ISLAHAT FERMANI
--------------------------------------------------------------------------------
Islahat Fermanı Osmanlı Devleti'nin bir iç düzenleme olmakla beraber Rusya ve Avrupa'nın iç işlerine karışmasını önlemek amacıyla ilan edilmiştir. Bu ferman Paris Konferansı'nın başlamasından hemen sonra İstanbul'da yabancı devlet temsilcilerinin huzurunda okunarak açıklandı. Fermanın getirdiği önemli hususlar şunlardı:
- Din ve mezhep özgürlüğü sağlanacak, okul kilise ve hastane gibi binaların tamiri yapılacak
- Müslümanlarla Gayrimüslimler kanun önünde eşit sayılacak
- Patrikhanede yeni meclisler kurularak bu meclislerin aldığı kararlar Osmanlı Devleti tarafından onaylandıktan sonra yürürlüğe girecek
- Devlet hizmetlerine, okullara askerlik görevine bütün uyruklar eşit olarak kabul edilecekti.
- Vergiler eşit alınacak iltizam usulü kaldırılacak
- Yabancılar da Osmanlı Devleti sınırları içinde mülk sahibi olabileceklerdi.
Bu fermanla gayrimüslimlere daha fazla hak verilmiş, Avrupalı devletler Osmanlı Devleti'nin içişlerine karışmayacaklarını Paris Antlaşmasıyla kabul etmelerine rağmen sözlerinde durmamışlar ve bu fermanı bahane ederek Osmanlı Devleti'nin içi işlerine karışmışlardır.
Otuz sekiz yaşında ölen Abdülmecid, Osmanlı padişahları arasında, ilk Avrupa kültürü alan padişahtır. Osmanlı İmparatorluğu'nun her bakımdan Avrupalılaşması için yapılan hareketlere daima yardımcı olmuş, bu hareketler sonucu, padişahın yetki ve otoritesinin azalmasına rağmen bu duruma itiraz etmemiş, ülkede gazete çıkarılmasına, özgürlük fikirlerinin yayılmasına, yeniliğin yerleşmesine, memlekette meşrutiyet havasının esmesine engel olmamıştır.
